'Londen'

Programmatoelichting bij het concert op 8 juni 2019 in Museum Veere met muziek uit het 18e eeuwse Londen van Barsanti, Dieupart, Handel, Mancini en Scarlatti.

Wie tussen 1705-1730 in Londen op zoek ging naar het muzikale culturele leven moet aangenaam verrast zijn. Londen is een smeltkroes van allerlei nationale invloeden en als zodanig vormt het openingconcert van Consort of Voices ook een prima startpunt en samenvatting van een Europese reis, die ons brengt naar Florence, Leipzig, Napels en Parijs.

We ontmoeten in Londen de Fransman Dieupart, werkzaam in het Drury Lane Theatre. Zijn oeuvre begint met klavecimbelsuites, die ook uitgegeven zijn als suites voor viool of fluit en basso continuo. Zijn suite in A zal gespeeld worden op een kopie van een blokfluit (voiceflute) waarvan de maker bevriend was met Dieupart. De intieme, charmante sfeer van Dieuparts suites moesten echter weldra wijken voor de zelfbewuste, extraverte stijl van de opera’s van Handel. Als voorbeeld van deze stijl spelen we een bewerking van de ouverture van zijn opera Rinaldo uit 1711 als opening van dit concert. Deze transcrpties zijn al bekend uit de 18e eeuw en hadden als doel om populaire werken in kleiner verband in de huiskamer of hof nog eens tot klinken te brengen. Dieupart kon niet tegen Händel’s muzikale geweld op en is jammerlijk in armoede gestorven. Na zijn suites heeft Dieupart slechts nog een 30-tal liederen gecomponeerd en is hij verder alleen nog als klavecimbel- en viooldocent werkzaam geweest. Als troost voor zijn roemloos heengaan kan worden genoemd dat Bach de Prélude van eerste Engelse suite baseerde op de Gigue uit diens suite.

Hoe komen de Italianen in ons programma in Londen terecht? Deels was de Italiaanse stijl zeer en vogue in Engeland, deels speelde Engelse connecties met Italië een rol. Barsanti, geboren in Lucca, kwam in 1714 als fluitist en hoboïst naar Londen om te spelen in het orkest van de Italiaanse Opera. In dat orkest zaten vele Italianen zoals Francesco Geminiani, die de vioolsonates van Corelli orkestreerde en een eerste violist genaamd Veracini, die ook viool- en fluitsonates op zijn naam heeft staan. Van 1720-1750 speelde en componeerde Barsanti in Edinburgh, uit welke tijd ook de geprogrammeerde fluitsonate stamt. Gepubliceerd zijn ze allen in Londen, de eerste keer onder een Italiaanse titel, de tweede keer onder de Engels titel.

Mancini is echter een grotere naam dan Barsanti. Zijn fluitsonates waren bedoeld om hem een (betaalde) positie te garanderen in Londen, getuige de opdracht die hij in deze uitgave schreef aan een zekere John Fleetwood. In Londen was in 1722 weer deze John Fleetwood teruggekeerd, die als een maecenas in Napels de muziek had gestimuleerd en die Mancini toen ook zeker heeft leren kennen. Mancini werd bekend in Napels door zijn bijdragen aan de opera, zijn functie als organist en docent aan het conservatorium. Hij volgde echter Fleetwood naar Londen, aangezien hij in Napels moest concurreren met de coryfee onder de opera-componisten, Alessandro Scarlatti.

Ook de (blok)fluit werd langzamerhand populair en professioneler doordat mensen als de traverso-speler Quantz en de Franse hobovirtuoos Ignazio Rion, die ook in Handels opera’s en oratoria had gespeeld, Napels bezochten. Om deze reden kunnen we de 12 sonates voor fluit van Mancini zien als onderdeel van deze ontwikkeling. De stijl van de sonates is Neapolitaans, in die zin dat met name in de langzame delen er zangerige melodieën te horen zijn, die doen denken aan de opera waarbij men een voorliefde heeft voor kleine-terts-toonladders. In elke sonate is wel een snel deel aanwezig, waarin de solist de begeleider imiteert en andersom, een ander kenmerk van de sterk fugatische schrijfwijze van de componisten in Napels.

Domenico Scarlatti werd vooral beroemd vanwege zijn 550 klavecimbelsonates. Een bundel van dertig sonates onder de titel Essercizi per gravicambalo werd in 1739 in London uitgegeven door Thomas Roseingrave, de enige uitgave tijdens Scarlatti’s leven. Onduidelijk blijft of Scarlatti Londen daadwerkelijk bezocht heeft. Er is een theorie dat hij rond 1720 Handel opgezocht zou hebben, maar bewijsmateriaal ontbreekt hiervoor.

Het concertprogramma is dus een goed voorbeeld van de vruchtbare ontmoetingen tussen uiteenlopende muziekculturen en de voortdurende uitwisseling van musici/componisten vanuit heel Europa. Luistert u deze middag naar de aangename gevolgen van deze culturele clash.

(C) Marco Ketels, juni 2019